مراتب نقد آرای محمدحسین نائینی بر «لیبرالیسم»

برخی لیبرالیسم را «نظریه‌ی مدرن تمدن غرب» در دوران معاصر می‌دانند. این اندیشه، به صورت واقعی یا وارونه به کشورهای دیگر، از جمله ایران سرایت کرده است و گروهی با آن همراه شدند و آن را پذیرفتند و عده‌ای نیز با آن به مقابله برخاستند و آن را طرد یا نقد کردند. محمدحسین نائینی از نخستین کسانی است که با ابعاد لیبرالیسم مواجه شده و در مورد آن برای جامعه‌ی ایرانیِ متناسب با مبانی اسلامی و با عطف توجه به مفاهیم و آموزه‌های جدید، نظر داده است. با توجه به رویکرد وی از منظر انتقادی، این مقاله بر آن است تا به بررسی سطح آرای او درباره‌ی لیبرالیسم، بپردازد. از آنجا که نائینی در دوران جدید، آرایی متناسب با شرایط زمان مطرح می‌کند، همچنین با توجه به مسأله بودن «لیبرالیسم» و تبلور آن در بحث «نزاع سنت و تجدد» در جامعه‌ی ایران، بررسی دیدگاه‌ها و آرای وی می‌تواند جامعه را در موضع‌گیری مناسب‌تری درباره‌ی آن، یاری کند. در این مقاله، شاخص‌های چارچوب اصولی‌گری در آرای نائینی که به نوعی سبب اندیشه‌ورزی وی شده است، و نسبت انتقادی بودن این آرا با لیبرالیسم، به عنوان نظریه‌ی مدرن تمدن غرب، در شرایطی ارائه می‌شود که نائینی جزو اندیشمندان پیشرو و نوآور در دوران معاصر ایران به شمار می‌رود. در این مقاله، نشان داده خواهد شد که آرای نائینی را با وجود اینکه در مسیری متفاوت با لیبرالیسم قرار دارد و در واقع نوعی نواندیشی است، نمی‌توان در انتقاد به لیبرالیسم تلقی کرد. شاید بتوان گفت که نائینی مباحث و دیدگاه‌های خود را متناسب با اوضاع تاریخی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کرده، مطرح ساخته است.